Dziedziczenie i odrzucenie spadku – najważniejsze informacje

Witam serdecznie Państwa,

w dzisiejszym artykule chciałbym poruszyć niewątpliwie ważną, a zarazem wcale nie taką prostą sprawę jaką jest dziedziczenie i spadek.

Mówiąc o dziedziczeniu myślimy o sytuacji dla nas zdecydowanie przykrej tj. gdy umiera nam ktoś bliski. Osoba zmarła pozostawia po sobie spadek, który w chwili jej śmierci zostaje otwarty stosownie do przepisów Kodeksu Cywilnego.

Zgodnie z literą prawa, spadek to majątek w tym również prawa i obowiązki majątkowe zmarłej osoby, które w chwili śmierci przechodzą na jego spadkobierców, najczęściej potomków (art. 922 i następne Kodeksu Cywilnego).

Dziedziczy się nie tylko dobra takie, jak pieniądze, dzieła sztuki, nieruchomości, ale też te mniej przyjemne elementy jak długi i inne zobowiązania oraz obciążenia.

I to właśnie o dziedziczeniu długów powiemy w tym artykule. Dowiedzą się również Państwo także, w jaki sposób odrzucić spadek, tak aby nie musieć spłacać zobowiązań zmarłego.

Postaram się również odpowiedzieć na pytanie czy zawsze gdy nie odrzucimy spadku to będziemy musieli spłacać odziedziczone długi.

Chwila otwarcia spadku

Spadek może być przekazany po śmierci zmarłego na podstawie testamentu, zapisu windykacyjnego bądź ustawy.

Osoby uprawnione do nabycia spadku po konkretnej osobie nazywamy spadkobiercami. Musimy uświadomić sobie sytuację gdy mimo, iż nimi jesteśmy – niezależnie czy na podstawie pozostawionego testamentu przez zmarłego, zapisu windykacyjnego uczynionego w testamencie sporządzonym w formie aktu notarialnego bądź też na podstawie przepisów ustawowych tj. Kodeksu cywilnego, samo w sobie wprost nie oznacza ani nie skutkuje jego nabyciem.

Niezależnie od wskazanego powyżej przypadku do nabycia spadku dochodzi w momencie gdy umiera dana osoba – w tym wypadku spadkodawca, tj. ten po którym będzie nabywany spadek.

Wprost mówi o tym art. 925 Kodeksu Cywilnego „Spadkobierca nabywa spadek z chwilą otwarcia spadku”. Zaś chwilą otwarcia spadku jest właśnie śmierć spadkodawcy (art. 924 Kodeksu cywilnego).

Czynność jego nabycia wskazana powyżej jest jednakże czynnością warunkową – warunkową gdyż w zależności od tego jakie podejmie działania lub też nie konkretny spadkobierca lub spadkobiercy (czyli osoby uprawnione do nabycia spadku) w takim zakresie i części nabędą spadek albo też nie.

Termin, w którym konkretny spadkobierca lub spadkobiercy winien podjąć odpowiednie działania wynosi sześć miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania do dziedziczenia (inaczej powziął informację) stosownie do art. 1015 §1 Kodeksu Cywilnego.

Osoby te mogą zatem w tym okresie czasu nie podjąć żadnych działań (zastosowanie będą miały przepisy ustawowe o dziedziczeniu) mogą też przyjąć wprost lub z dobrodziejstwem inwentarza spadek lub też spadek odrzucić w całości.

Przyjęcie spadku lub jego odrzucenie, następuje poprzez złożenie oświadczenia woli o odpowiedniej treści w sądzie lub kancelarii notarialnej.

Spróbujmy sobie w prosty sposób omówić poniżej każdy z przypadków oraz konsekwencje podjętych działań.

Brak działań po stronie spadkobiercy/ów

Jak już wspominałem nabycie spadku – warunkowe, następuje w chwili jego otwarcia. Spadkobiercy winni w ciągu sześciu miesięcy podjąć odpowiednie czynności oraz złożyć oświadczenie o przyjęciu lub odrzucenia.

Ale co się dzieje w sytuacji jeżeli spadkobiercy lub spadkobierca nie podejmie żadnych działań w wyżej zakreślonym terminie?

Odpowiedz na to pytanie jest bardzo prosta zastosowanie będą miały przepisy ustawowe a dokładniej art. 1015 §2 Kodeksu Cywilnego tj. spadkobierca lub spadkobiercy nabędą spadek z dobrodziejstwem inwentarza.

Co oznacza przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza?

Najprościej to ujmując: spadek zostaje przyjęty ale jednocześnie następuje ograniczenie odpowiedzialności za długi i zobowiązania spadkowe do wysokości otrzymanego spadku.

Oznacza to ni mniej ni więcej, że jeżeli spadkodawca posiadał długi i inne zobowiązania to zostaną one zaspokojone z otrzymanej masy spadkowej i tylko do jej wysokości zaś spadkobierca nie będzie odpowiadał swoim majątkiem prywatnym (z wyłączeniem odziedziczonej masy spadkowej).

Niewątpliwie ustawodawca zapewnił ochronę szczególnie, gdy dana osoba nie podejmie lub nie ma świadomości co do podjęcia działań w zakresie odrzucenia spadku jeżeli zawiera on długi.

Pamiętać jednak należy, że nie zwalnia to spadkobiercy z ponoszenia innych kosztów takich jak np. sporządzenie inwentarza, opis i szacowanie jakie będzie podejmował komornik w zakresie odziedziczonej masy spadkowej.

Przyjęcie spadku

Spadkobierca lub spadkobiercy mogą też chcieć przyjąć spadek, co może nastąpić w dwojaki sposób:

a) z dobrodziejstwem inwentarza (a zatem z ograniczeniem odpowiedzialności za ewentualne długi),

b) przyjąć spadek wprost (przyjęcie proste) tj. przyjąć spadek w całości bez ograniczenia odpowiedzialność ze wszystkimi konsekwencjami.

Z uwagi na to, że powyżej omówiłem już czym jest przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza chciałbym się skupić na drugim przypadku tj. przyjęciu go wprost.

Przyjmując spadek wprost, spadkobierca oświadcza, że przyjmuje spadek w całości i bez żadnych ograniczeń czyli zarówno część majątkową (tzw. aktywa) jak również długi i zobowiązania (tzw. pasywa).

Takie przyjęcie spadku powoduje, że dana osoba nabywa całość masy spadkowej ale również przyjmuje na siebie całą odpowiedzialność, co w sytuacji jeżeli długi przewyższą wartość masy spadkowej będzie skutkowało odpowiedzialnością spadkobiercy lub spadkobierców całym swoim majątkiem prywatnym bez żadnych ograniczeń.

Pamiętać musimy, że o ile przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza nie wymaga naszych działań – w braku złożenia oświadczenia nastąpi ono niejako z mocy prawa czyli przepisów ustawowych, o tyle aby przyjąć spadek wprost trzeba złożyć oświadczenie woli o odpowiedniej treści.

Pamiętać należy jednak, że uzasadnieniem przyjęcia całości spadku bez żadnych ograniczeń – tj. przyjęcia wprost, ma sens wyłącznie wtedy kiedy jesteśmy pewni, że spadkodawca nie pozostawił żadnych długów.

Odrzucenie spadku

Ostatnia możliwością oraz działaniem jakie może podjąć spadkobierca jest odrzucenie spadku.

Odrzucenie spadku powoduje poważne konsekwencje bowiem spadkobierca nie przejmuje masy spadkowej mu przysługującej po zmarłym w żadnym zakresie tj. zarówno nie przyjmuje żadnych aktywów jak również pasywów czyli długów.

Spadkobierca ma pełne prawo do odrzucenia praw do dziedziczenia, przez co nie przejmuje obowiązków zmarłego do spłaty długów, a tym samym nie ma prawa do zyskania jego majątku.

Pamiętać tu jednak musimy, że musimy rozróżnić kilka sytuacji: odrzucenie spadku przynależnego z mocy ustawy, odrzucenie przynależnego na mocy testamentu i kolejno przynależnego na mocy testamentu i ustawy.

Odrzucenie spadku dziedziczonego na mocy ustawy,

W sytuacji gdy spadkobierca odrzuca spadek przynależny mu z mocy ustawy, odrzucenie takie wywołuje efekt jakby spadkobierca nie dożył otwarcia masy spadkowej a zatem jego udział spadkowy przypada osobom następnym w kolejności po tym spadkobiercy tj. dziedziczenie przypada jego zstępnym (potomstwo) a wobec ich braku dalszym spadkobiercom ustawowym.

Stąd też należy pamiętać, że dalsze osoby również muszą złożyć stosowne oświadczenia o odrzuceniu spadku.

Odrzucenie spadku dziedziczonego na mocy testamentu,

W przypadku odrzucenia spadku dziedziczonego na podstawie testamentu, w miejsce osoby, która odrzuciła spadek wstępują pozostali spadkobiercy testamentowi o ile byli powołani i z zastrzeżeniem, że w częściach im przypadających stosownie do ich udziału w masie spadkowej, spadkobiercy podstawieni czyli osoby, którym spadkodawca zastrzegł w testamencie prawo do dziedziczenia w ostateczności pozostali spadkobiercy ustawowi.

Jeżeli okaże się, że nie było innych spadkobierców po osobie odrzucającej spadek, spadek ostatecznie przypadnie Skarbowi Państwa lub gminie właściwej ze względu na ostatnie miejsce zamieszkania spadkodawcy.

Działania w przypadku dziedziczenia testamentowego i ustawowego jednocześnie.

Zdarzają się sytuacje gdy spadkobierca jest powołany do dziedziczenia zarówno z testamentu i z mocy ustawy, w tej sytuacji jeżeli np. testament jest skomplikowany, niejasny lub zawiera wiele rozporządzeń, poleceń itp. można odrzucić spadek testamentowy bez odrzucania spadku przysługującego z mocy przepisów ustawowych.

Warto czasami rozważyć takie rozwiązanie.

Czynność odrzucenia spadku wymaga złożenia oświadczenia woli o odpowiedniej treści złożonej przed sądem lub kancelarią notarialną.

Szczególnie polecam tę drugą opcję – u notariusza można zaoszczędzić sporo czasu niż korzystając z drogi sądowej.

Termin do jego odrzucenia tak jak wskazywałem na początku artykułu wynosi 6 miesięcy od dnia dowiedzenia się o prawie do dziedziczenia/ spadkobrania.

Pozostałe informacje i podsumowanie

Podsumowywująca dzisiejszy artykuł warto wskazać, że należy się każdorazowo dobrze zastanowić jakie i czy w ogóle działania podejmować w zakresie spadku.

Na podjęcie działań mamy 6 miesięcy od dnia powzięcia informacji lub dowiedzenia się o prawie do dziedziczenia, spadku itd.

Przekroczenie tego terminu będzie powodowało konkretne skutki prawne i termin ten co do zasady jest nieprzywracany.

Istnieje wyjątkowa możliwość do odrzucenia spadku po wskazanym wyżej terminie wyłącznie jeżeli poprzednie oświadczenie o jego przyjęciu zarówno w formie oświadczenia jak również braku podjęcia działań ze strony spadkobiercy nastąpiło w wyniku błędu lub pod groźbą. Jednakże takie stwierdzenie może nastąpić wyłącznie na podstawie orzeczenia sądu zaś termin na złożenie oświadczenia wynosi rok od daty wykrycia lub dowiedzenia się o błędzie bądź chwili ustania obawy wykonania groźby.

Musimy też pamiętać, że w przypadku odrzucenia spadku pozostali spadkobiercy też muszą złożyć stosowne oświadczenia.

Co więcej nie wolno zapominać, że za dzieci nieletnie – tj. w ich imieniu, można złożyć oświadczenie zarówno w zakresie odrzucenia jak również nabycia spadku dopiero po uzyskaniu zgody sądu rodzinnego i dokonuje to ich opiekun prawny (np. rodzic), a nie one same.

W przypadku osób nieposiadających pełnej zdolności do czynności prawnych odpowiednie oświadczenie może złożyć ich opiekun ustawowy, po uzyskaniu zgody sądu.

Odrzucenie lub przyjęcie spadku (stwierdzenie nabycia jeżeli wszyscy spadkobiercy są znani) warto dokonać przed notariuszem unikając kosztownego i długiego procesu sądowego.

Mam nadzieję, że niniejszy artykuł będzie Państwu pomocny i użyteczny.

Zastrzeżenia:

Szanowni Państwo, niniejszy artykuł nie stanowi porady prawnej a jedynie ogólne przedstawienie instytucji i rozwiązań prawnych. Każda sytuacja jest inna i każdorazowo należy skonsultować się z wykwalifikowanym specjalistą – prawnikiem, który udzieli kompleksowej informacji i pomocy prawnej adekwatnej do danego stanu faktycznego.

Wykorzystywanie informacji zawartych w niniejszym artykule odbywa się na własne ryzyko i autor publikacji nie ponosi odpowiedzialności za jej wykorzystanie (w tym treści), pozyskane i wykorzystane informacje oraz efekty i rezultat działań podejmowanych na podstawie niniejszej publikacji.

Przedmiotowa publikacja jest aktualna na stan prawny na dzień jej sporządzenia i zawsze należy uwzględniać bieżące zmiany w przepisach prawnych, gdyż treść publikacji może się zdezaktualizować.

Autor bloga nie odpowiada za jego treść i wpisy w jakimkolwiek zakresie, a w szczególności za jakąkolwiek szkodę wyrządzoną zastosowaniem, lub brakiem zastosowania się do niej. Treść bloga jest wyrazem wyłącznych poglądów i spostrzeżeń autora i nie stanowi oficjalnego stanowiska jego kancelarii. Autor zastrzega sobie prawo do zmiany treści w szczególności w sytuacji zmiany prawa, orzecznictwa oraz praktyki organów administracji czy innych organów ochrony prawnej.

Autor bloga ponadto nie odpowiada za treść komentarzy pozostawionych w blogu przez osoby trzecie.